Xã hội hóa (socialization) - là một hành trình phức tạp và liên tục, thông qua đó các cá nhân học hỏi và tiếp thu các giá trị, chuẩn mực, niềm tin và hành vi của xã hội mà họ đang sống. Đây không chỉ là một quá trình thụ động tiếp nhận mà còn là sự tương tác năng động giữa cá nhân và môi trường xã hội, đóng vai trò then chốt trong việc định hình nên bản sắc, nhân cách và cách ứng xử của mỗi người. Xã hội hóa tác động sâu sắc đến mọi khía cạnh của cuộc sống cá nhân, từ nhận thức, tình cảm đến hành động và tương tác xã hội.
Ngay từ khi còn nhỏ, các tác nhân xã hội hóa đầu tiên và quan trọng nhất là gia đình. Cha mẹ, anh chị em và những người thân thiết truyền đạt những giá trị cơ bản, dạy dỗ về ngôn ngữ, cách cư xử, phân biệt đúng sai và hình thành những khuôn mẫu hành vi ban đầu. Những bài học đầu đời này tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển nhân cách và định hướng cách cá nhân nhìn nhận thế giới xung quanh. Khi lớn lên, phạm vi tác động của xã hội hóa mở rộng ra các nhóm bạn bè, trường học, phương tiện truyền thông và các tổ chức xã hội khác.
Trường học, với vai trò là một thiết chế xã hội quan trọng, không chỉ trang bị kiến thức mà còn rèn luyện các kỹ năng xã hội, tinh thần kỷ luật, khả năng làm việc nhóm và ý thức trách nhiệm cộng đồng. Các mối quan hệ với bạn bè đồng trang lứa mang đến cơ hội học hỏi về sự hợp tác, cạnh tranh, chia sẻ và giải quyết xung đột. Phương tiện truyền thông, với sức lan tỏa mạnh mẽ, góp phần định hình dư luận xã hội, truyền tải các chuẩn mực văn hóa và ảnh hưởng đến thị hiếu, quan điểm của cá nhân về nhiều vấn đề khác nhau.
Quá trình xã hội hóa không diễn ra một cách đồng nhất đối với tất cả mọi người. Các yếu tố như giới tính, chủng tộc, tầng lớp xã hội, văn hóa và địa vị kinh tế xã hội tạo ra những trải nghiệm xã hội hóa khác biệt. Ví dụ, trẻ em lớn lên trong các gia đình có điều kiện kinh tế khác nhau có thể tiếp cận các cơ hội giáo dục và phát triển khác nhau, dẫn đến những định hướng giá trị và kỳ vọng xã hội khác nhau. Tương tự, các chuẩn mực về vai trò giới trong xã hội có thể ảnh hưởng đến cách nam và nữ được nuôi dạy và kỳ vọng hành xử.
Hơn nữa, xã hội hóa là một quá trình hai chiều. Cá nhân không chỉ thụ động tiếp nhận các tác động từ xã hội mà còn chủ động tương tác, lựa chọn và thậm chí thách thức các chuẩn mực hiện hành. Sự sáng tạo, tư duy phản biện và khả năng thích ứng của mỗi cá nhân đóng vai trò quan trọng trong việc định hình bản sắc riêng và đóng góp vào sự thay đổi của xã hội.
Tóm lại, quá trình xã hội hóa là một lực lượng mạnh mẽ định hình nên cá nhân. Thông qua sự tương tác với gia đình, bạn bè, trường học, truyền thông và các thiết chế xã hội khác, mỗi người dần học hỏi, tiếp thu và nội tâm hóa các giá trị, chuẩn mực và hành vi của xã hội. Mặc dù có những yếu tố khách quan tác động, cá nhân vẫn giữ vai trò chủ động trong quá trình này, góp phần tạo nên sự đa dạng và năng động của xã hội. Hiểu rõ về quá trình xã hội hóa giúp chúng ta nhận thức sâu sắc hơn về sự hình thành bản thân và mối quan hệ phức tạp giữa cá nhân và xã hội.
Hãy cùng tụi mình tìm hiểu thêm về xã hội hóa, qua câu chuyện dưới đây nhé
---
Huế, 11:12 PM 4/14/2025
(*) Bài viết nằm trong khuôn khổ của Mini project "SI1M" (Sociology in 1 minute | Xã hội học trong 1 phút). Vui lòng trích nguồn khi sử dụng bài viết.
---
Media Team, Sociology Hue - HUSC
Content & Design: Tuấn Long
