Ngoài việc đưa ra định nghĩa về hành động xã hội, M.Weber còn có một đóng góp quan trọng khác là đưa ra sự phân loại cho các hành động này trên cơ sở phương pháp luận "Loại hình lý tưởng (idea type). 4 loại hành động xã hội theo M.Weber bao gồm: (1) hành động cảm xúc, (2) hành động truyền thống, (3) hành động định hướng công cụ và (4) hành động định hướng giá trị. Trong đó, hành động định hướng công cụ và giá trị là đối tượng nghiên cứu chủ yếu của Xã hội học.
Có tài liệu dịch hai dạng hành động "duy lý giá trị" và "duy lý công cụ" nhưng minh không đồng tình với cách dịch này. Một mặt, chữ "duy" trong tiếng Hán Việt có nghĩa là "chỉ có"; nghĩa là "chỉ có công cụ" và "chỉ có giá trị" ; mặt khác, ngay cả M.Weber cũng khẳng định rằng, không có loại hành động nào mà chỉ có cái này hay chỉ có cái kia. Đó chỉ là sự phân loại tạm thời theo thuyết "loại hình lý tưởng" để tiện xem xét. Một hành động mà chỉ có lý trí (duy lý) thì đó không còn là hành động của con người mà là hành động của người máy mất rồi.
Hành động "định hướng giá trị" và "định hướng công cụ" thì lại khác. Định hướng công cụ nghĩa là hành động được định hướng bởi mục tiêu, mục đích đã đề ra. Người ta sẽ vận dụng toàn bộ nguồn lực, thời gian, khả năng tính toán, cân nhắc để đạt được mục đích. Còn định hướng giá trị là hành động được định hướng bởi hệ giá trị mà chủ thể hành động tin theo, hướng theo và thực hiện hành động như một cách để chứng minh / củng cố / bảo vệ cho lòng tin đó. Có lẽ sẽ không nói quá rằng, hành động định hướng công cụ là sân chơi của các nhà Kinh tế học, Adam Smith gọi đó là "con người kinh tế"; trong khi hành động định hướng giá trị là sân chơi của các nhà Xã hội học. Chúng khó nắm bắt, khó đo lường. Song sự phức tạp của các mối quan hệ ngoài kia cũng nào có đảm bảo rằng thấu hiểu xã hội là việc làm dễ dàng ?
Cần hiểu rằng, trong mỗi hành động xã hội mà các cá nhân thực hiện có thể đan xen vừa loại hình hành động này vừa có loại hình hành động khác, chẳng qua là dạng hành động nào, trong bối cảnh nào thì chứa hàm lượng cao hơn mà thôi. Những hành động đó len lỏi và hòa quyện vào nhau tạo nên sử đẹp đẽ đầy phức tạp của xã hội.
---
---
Huế, 11:14 AM 9/25/2024
(*) Bài viết nằm trong khuôn khổ của Mini project "SI1M" (Sociology in 1 minute | Xã hội học trong 1 phút). Vui lòng trích nguồn khi sử dụng bài viết.
---
Media Team, Sociology Hue - HUSC
Content & Design: Tuấn Long
